www.kriminoloji.com

 

 

CEZA ADALET SİSTEMİNİN ETKİNLİĞİ

 (ARAŞTIRMA)

 

 

 

 

 

 

Ord.Prof.Dr. Sulhi DÖNMEZER

Prof.Dr. Feridun YENİSEY**

© www.kriminoloji.com 2002

 

 

 

 

GİRİŞ

 

        Bu eser, “Türkiye’de Ceza Adalet Sisteminin (CAS) Etkinliği” konusunda yaptığımız bir araştırmanın sonuçlarını, bunların yorumlarını ve elde edilen neticelere göre CAS’inin dar boğazlarını gidermek, etkinliğini arttırmak için yapılması gerekenlere ilişkin önerileri içermektedir. Araştırma TESEV tarafından desteklenmiştir; aslında Türkiye Ekonomik ve Sosyal Etüdler Vakfı’nın Türkiye’de yargının işleyişi, sorunlarının tanısı amacıyla başattığı bir projenin bir kısmını oluşturmaktadır.

Marmara Üniversitesi Ceza Hukuku Araştırma ve Uygulama Merkezi, 30 Kasım 1994 tarihinde “Türkiye’de Ceza Adalet Sisteminin İşleyindeki Etkinlik” konulu toplantısında, Rektörlük araştırma fonunca desteklenen projelerden birisini oluşturan etkinlik konusundaki raporu değerlendirilmişti. Rapor 1991 ve daha önceki yıllara ait 1105 dosya üzerinden yapılmış bir bilimsel araştırmanın sonuçlarını içeriyordu. TESEV Genel Koordinatörü Prof. Dr. Yılmaz Esmer bu proje ile ilgilendi ve 1995 yılında yeni bir anket projesi hazırlandı

Ceza yargısı araştırma projesinde Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer’in başkanlığında başta Prof. Dr. Feridun Yenisey ve yardımcı olarak Yrd. Doç. Dr. Ahmet Gökçen ve Ar. Gör. Hamide Zafer görev almışlardır.

CAS’ine ilişkin proje şu suretle planlanmış ve gerçekleştirilmiştir: Amaç sistemin fiilen işleyişini saptamak olduğundan önce bir anket yapılmasına karar verilmiştir. Bu anketle ulaşılması istenen esas amaç, sistemin işleyişini saptamak yanında bir kısım kriminolojik bilgilerin de tespitine çalışılmıştır.

Anket formlarının hazırlanmasında, 1991 anketinde kullanılan ceza soru formu esas alınmış ancak bir kısım değişiklikler ve ilaveler de yapılmıştır.

Araştırmada kullanılmak üzere geniş kapsamlı bir Kaynakça taraması yapılmıştır. Rapora ekli olan bu kaynakçada Türkçe, İngilizce ve Almanca dillerinde yazılmış, Türk ve yabancı reform literatürüne yer verilmesi için çaba gösterilmiştir.

Adalet Bakanlığından gerekli izinlerin alınmasından sonra anketçi olarak çalışacak bir ekip oluşturulmuş ve bu ekibin üyeleri kurstan geçirilmiştir. Bundan sonra İstanbul ilçe adliyelerinden (Random sample) metodu ile, kayıt sırasına göre kesinleşmiş dosyaların sekizinden biri alınmak suretiyle 1117 dosya önce anketçiler tarafından tek tek incelenmiş ve bilgiler, ekte sunulmuş olan soru formuna nakledilmiştir. Bu işlemden sonra dosyaları yeniden inceleyen denetçiler, aktarılan bilgilerin doğruluğunu kontrol etmişler ve veriler, bilgisayar programına aktarılmalarından sonra temizlenmiş, Eylül 1995’te ilk sonuçlar alınmıştır.

İnceleme kapsamına alınan dosyalar ilçe adliye mahkemelerine aittir. Devlet güvenlik mahkemeleri ile ilgili uygulamalar araştırma dışında bırakılmıştır. DGM’lerin Türkiye genelinde ayrıca incelenmesi, taşra ilçelerindeki uygulamaların da tetkiki, başka bir araştırma projesi ile bunların gerçekleştirilmesi çok yerinde olacaktır.

Araştırmanın, anketin gerçekleştirilmesi ve bilgisayardan gerekli bilgilerin alınması dışındaki kısımları sadece Ord. Prof. Dr. Sulhi Dönmezer ve Prof. Dr. Feridun Yenisey tarafından yürütülmüş ve gerçekleştirilmiştir. Bu eser de yine adı geçenler tarafından kaleme alınmış ve düzenlenmiştir.

Çeşitli kısımları incelendiğinde görüleceği üzere eser üç kısımdan oluşturulmuştur. Özellikle Avrupa Konseyince yayınlanan eserlerden, çalışmalardan ve konu ile ilgili sempozyumları belirten kitaplardan, Amerika ve İngiltere’de yapılan araştırmalardan, “Helsinki Institute for Crime Prevention and Control Affiliated With the United Nations (HEUNI)” yayınlarından istifade edilerek kaleme alınan ve altı ayrı bölümden oluşan birinci kısımda konu mukayeseli bakımdan ele alınmış, kavramlar ve metodoloji tarif ve izah edilmiş, kaliteli adalet ve makul sürede sonuca götüren gecikmesiz yargının anlam ve şartları açıklanmıştır. Türk CAS’inin problemlerini anlayıp çareler düşünebilmek için, bu kısmın dikkatle incelenmesinden sonra işe başlamalıdır.

İkinci kısımda, Türk Ceza Adalet sisteminin bir profilinin çıkarılmasına çalışılmıştır. Bu bölümde kısmen mevzuata da yer verilmiştir. Ceza Adalet sisteminin aktörleri olan kolluk, savcılık, hakim ve mahkemelerin, avukatların, yargıtayın işleyişleri bu kısımda ele alınmaktadır. Bilgiler, mevzuattan, mülakatlardan, istatistiklerden elde edilmiştir. Böylece tümüyle Türkiye’yi kapsayan bir profilin çıkarılması amacı güdülmüştür. Araştırma sadece İstanbul’u kapsadığından, böyle bir genel tablonun, profilin sunulmasının yerinde olacağı tartışmasızdır.

Bu kısmın ikinci bölümünde hakimlerle yapılan mülakatların sonuçları ve adı geçenlerce ifade edilen öneriler yer almaktadır. İşin mutfağında çalışan aktörlerin düşünce ve önerilerinin değeri çok büyüktür. Kaldı ki, yabancı araştırmalar da metodolojik bakımdan özellikle bu uygulamaya başvurulmasını tavsiye etmektedirler.

Üçüncü kısmın birinci bölümü en geniş parçayı oluşturuyor; yaptığımız alan araştırmasının, soru varakasındaki sıra izlenmek suretiyle verdiği sonuçlar teker teker belirtilmekte ve sonra bunların Dönmezer ve Yenisey’ce birlikte yapılan yorumları sunulmaktadır. Böylece sistemin ne suretle işletildiğinin gözler önüne serilmesi amacı güdülmektedir? Eseri inceleyecek olanların yapabilecekleri farklı yorumlara olanak sağlamak üzere bu yol tercih edilmiştir.

Bu kısmın ikinci bölümünde, adeta bir sentez niteliğinde olmak üzere araştırma sonuçlarından, mülakatlardan, genel profilden kaynaklanan önerilere ayrı numaralar altında teker teker yer verilmiştir.

Araştırmanın sonuna tarafımızdan kapsamlı olarak devşirilmiş bulunan Türkçe, İngilizce, Fransızca ve Almanca dillerinde yazılmış, konu ile ilgili eserlere yer veren bir kaynakça eklenmiştir. Bu eserler arasında özellikle Adalet Bakanlığı tarafından yayınlanmış bulunan“Demokratikleşme ve Yargı Reformu” adlı kitabın önemi vurgulanmalıdır.

Bu araştırmada ceza Adalet Sisteminin sonuncu aşamasını oluşturan infaz konusu yer almamıştır. Bu kanunun ayrıca hukukçu ve penologlardan oluşan uzmanlar heyetince incelenmesi gereklidir ve ülkemiz bakımından bu hususta kesin ihtiyaç bulunduğu açıktır.

Çalışma bu şekilde tamamlanarak 20 Mayıs 1996 tarihinde TESEV’e teslim edilmişse de, çeşitli nedenlerle yayınlanması gecikti. Araştırıcılar, 1996 - 1998 yılları arasında “eskimiş” bulunan istatistikleri yenilemek için, ilk başta yapılmış olan kapsamlı çalışmanın yeniden yapılması gerektiğini görerek sayısal tespitler konusunda kısmî düzeltme yapmakla yetinmişler, ancak “öneriler” başlıklı üçüncü bölümü 1997 yılı aralık ayında tekrar gözden geçirerek 68 kısımdan oluşan yeni bir öneriler paketi hazırlayıp, eseri TESEV’e yayınlaması için tekrar vermişlerdir.

Bu yazının sonunda araştırmanın sonuçları ve önerilerine ilişkin bir özet yeralmaktadır. Prof. Dr. Yılmaz Esmer tarafından hazırlanan bu bölümün ülkemiz bakımından çok önemli bir sosyal - hukuki, hatta iktisadi konuda fikir sahibi olabilmelerine yardımcı olmaktır.

Önsöze son verirken yerine getirilmesi gerekli teşekkür görevlerimiz ve şükran beyanlarımız vardır: Başta anket verilerinin fişlere geçirilmesi hususundaki çabalarından dolayı Yrd. Doç. Dr. Ahmet Gökçen’e, Yrd. Doç. Dr. Hamide Zafer’e ve bu hizmeti gerçekleştiren diğer hakimlere ve enerji ile yürüten Elif Sipahioğlu’na teşekkürlerimizi sunuyoruz.

TESEV, bu araştırmanın sponsoru olarak gerekli mali desteği sağladığı gibi ayrıca istatistik verilerin aydınlatılması hususunda da yardım sağlamıştır.Bu katkıları olmasa idi bu araştırmaya girişilemezdi, bu nedenle içten teşekkürlerimizi arzediyoruz. 20 Ocak 1998

 

Ord. Prof. Dr. Dr. h. c. m. Sulhi Dönmezer

Prof. Dr. Feridun Yenisey

 

 

 

 

İÇİNDEKİLER

 

Birinci Kısım:                                                                9

Birinci Bölüm:Genel Kavramlar                                  9

İkinci Bölüm: Avrupa Ülkelerinde Ceza Adalet Sistemlerinin

Temel Özellikleri                                                        15

Üçüncü Bölüm: Ceza Adalet Sisteminin Hızlı Çalışması,

GenelEsaslar                                                               21

Dördüncü Bölüm: Gecikmenin Sebepleri                  32

Beşinci Bölüm: Gecikmeyi Önlemek Hususunda Tavsiyeler 40

Altıncı Bölüm: Yeni Sosyal Stratejiler ve Ceza Adalet Sistemi  52

 

İkinci Kısım:Türk Ceza Adalet Sisteminin Profili     57

 

Üçüncü Kısım:                                                            89

Birinci Bölüm: Araştırma Sonuçları, Yorum ve Değerlendirmeleri                                                                                    89

I.Soruşturmada (Hazırlık Soruşturmasında)            154

II. Sonsoruşturma (Kovuşturma Evresi)                   173

III. Kanunyolları                                                       194

İkinci Bölüm:Hakimlerle Yapılan Toplantılarda

Açıklanan Öneriler                                                   204

Üçüncü Bölüm: Araştırmacıların Önerileri             213

A.Araştırma İşlevleri ile İlgili Önerilerimiz            214

B. İtham İşlevleri ile İlgili Önerilerimiz                  226

C. Savunma İşlevi ile İlgili Önerilerimiz                 238

D, E.Yargılama ve  Hüküm ve Kararların Kontrolü     

İşlevleri ile İlgili Önerilerimiz                                 241

 

Özet, Sonuç ve Öneriler                                         249

 

Dipnotlar                                                                   285

Anket Formu                                                             293

Kaynaklar                                                                  313

Endeks                                                                       357

 

 

 

 

 

 

 

 

**NOT: Bu bölümdeki yazı Sayın Prof.Dr. Feridun YENİSEY hocamız tarafından kaynak olarak sağlanmıştır. Kaynak katkılarından dolayı kendilerine çok teşekkür ederiz. Sayın Prof.Dr. Feridun YENİSEY hocamıza www.feridunyenisey.com adresinden ulaşabilirsiniz.

 

 

 

© www.kriminoloji.com 2002

 

 

Ana sayfa